سخنی دیگر در مورد فدرالیسم

دکتر محمدرضا خوبروی پاک

گفتار خود را نخست با یک حکایت و سپس یک دیباچه و تاریخچه ای از فدرالیسم آغاز می کنم. پس از آن به تعریف لغوی، ذکر اصول وتحولات فدرالیسم و رابطه آن با دموکراسی می پردازم. سرانجام نقش اکنونیان و علت طرح فدرالیسم را مورد بحث قرار می دهم.

درسال 1983، در دانشگاه لوزان به جزوه ای دسترسی پیداکردم که بوسیله یکی از رهبران دست راست افراطی ایالات متحده آمریکا، که امروزه به نام نومحافظه کاران در عرصه قدرتند، نوشته شده بود(1). دراین جزوه نظام جمهوری فدرال را برای ما تجویز کرده بودند و پیش نویس قانون اساسی هم در پیوست آن بود. 

من در آن زمان، درباره جمهوری مهاباد، سال های 1944 تا 1946 میلادی، تحقیق می کردم. یادم می آید که در آن سال ها هم چپ باستانی ایران، هم سید ضیا الدین طباطبائی و هم رادیوی بی بی سی همه و همه از ملت و ملیت های ایرانی سخن می راندند و سید ضیا در آرزوی تشکیل ممالک متحده ایران بود. 

امروزه، ما چنین تفاهمی را در میان چپگرایان و راستگرایان می بینیم. افزون بر محافظه کاران دست راستی، چپگرایان ما نیر همه فدرالیست های دوآتشه شده اند. نظام حاکم هم که مانند همه نظام های خود کامه، نیاز به دشمن واقعی یا خیالی دارد؛ نه تنها پاسخی برای خواست های اقوامی ایرانی ندارد بل، به چنین آتشی دامن هم می زند. 

در بیرون از ایران، خود خوانده نخبگان محلی، آن چنان راجع به گروههای گوناگون قومی و اقلیت بودن آنان داد سخن می دهند که دیدار با ایرانیف غیروابسته - به گروه قومی و یا اقلیتی- کم کم، دارد به آرزوئی حسرت آور تبدیل می شود(2). به این ترتیب به جای گستردگی فضای تاریخی - اجتماعی خود روز به روز داریم آن را محدود و محدود تر می کنیم تا ایرانی و هم میهن ایرانی نایاب شود وتا دلتان بخواهد هم شهری، همزبان، هم قوم و هم قبیله ای داشته باشیم. من، با یادی از احمد شاملو:« همه ترس من از زیستن در سرزمینی است» که در آن پیش بینی کارل پوپر بواقعیت به پیوندد که گفته بود: «هر چه تلاشف برای برگشت به دوران قهرمانی جامعه ایلی افزایش یابد؛ تفتیش عقاید، پلیس مخفی و گانگستریسمی که صورتکی رومانتیک برچهره دارد افزوده می شود».

معرفی کتاب نقدی بر فدرالیسم از دکتر محمد رضا خوبروی پاک

کتاب نقدی بر فدرالیسم اثر دیگری از دکتر محمدرضا خوبروی پاک است که در واقع پیش از کتاب دو جلدی فدرالیسم در جهان سوم منتشر شده است. محمدرضا خوبروی پاک دکتری در حقوق بین الملل از فرانسه و عضو کمساریای سازمان ملل در خصوص اقلیت ها می باشد. 

در این کتاب فدرالیسم به منزله یک شیوه تفکر سیاسی و نیز راهنمای عمل از دو منظر تاریخی اجتماعی متفاوت مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. یکی از منظر امکاناتی که در اختیار می‌گذارد تا جوامعی که به دلایلی نمی‌توانستند الگوی یک حکومت متمرکز را سرمشق خود قرار دهند، موفق به تشکیل دولت قانونی وتأسیس یک دولت ـ ملت بر اساس آن بشوند و دیگری از منظر محدودیت‌های این تفکر سیاسی اگر بخواهد به مثابه روشی جهانشمول جهت تبیین روابط پیرامون ـ مرکز در دولت ـ ملت‌هایی که موجودیت‌شان را مدیون تاریخ و فرهنگ خویش هستند به کار گرفته شود. بررسی موردی ایران به عنوان شاهدی بر این محدودیت و به عنوان کشوری که به راه‌حل‌هایی خواناتر با فرهنگ و تاریخ خود برای روابط نامبرده دست یافته است، از مهم‌ترین فصول کتاب حاضر است.

 کتاب حاضر از سوی نشر شیرازه منتشر شده است.